Παρασκευή 25 Μαρτίου 2011

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ 19ΗΣ ΜΑΙΟΥ 1821 ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ



       Η Ζακυνθινή κοινωνία ανταποκρίθηκε στην είδηση της έκρηξης της Ελληνικής Επανάστασης
με μεγάλο ενθουσιασμό. Μέσα σε διάστημα ενός μηνός έφυγαν από το νησί πάνω από πεντακόσιοι εθελοντές , οι οποίοι μαζί με τους άλλους Επτανησίους ,συγκρότησαν δικές τους μονάδες και διακρίθηκαν στις μάχες με τον πατριωτισμό ,την πειθαρχία και την στρατιωτική εκπαίδευσή τους. (1) Καθώς η συντριπτική πλειοψηφία τους ήταν παλαιοί πολεμιστές των στρατιωτικών μονάδων που είχαν συγκροτήσει η Επτάνησος Πολιτεία, οι Γάλλοι , οι Ρώσοι και οι Βρετανοί, μετέφεραν μαζί με τους Φιλέλληνες, στους «άτακτους» επαναστατημένους, τις ευρωπαϊκές τακτικές αντιλήψεις για τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων.
    Οι αντιλήψεις αυτές παρά την μεγαλειώδη επιτυχία που είχε η συμμετοχή των Επτανησίων στις
μάχες στο Λεβίδι (14 Απριλίου 1821) και στο Λάλα (4 -24 Ιουνίου 1821), προσέκρουσαν στις
διαφορετικές( κλεφταρματολικές ) αντιλήψεις των πολέμαρχων του Αγώνα και είχαν ως αποτέλεσμα την κακή χρησιμοποίησή τους και την θυσία μεγάλου αριθμού από αυτούς στις μάχες στο Πέτα, στο Μεσολόγγι , στην Κάρυστο , στην Ακρόπολη , στον Ανάλατο .
  Παράλληλα η τοπική επιτροπή της Φιλικής Εταιρείας ανέλαβε το τεράστιο έργο υποστήριξης του
Αγώνα στην Πελοπόννησο και την δυτική Στερεά με αποστολές νέων εθελοντών , πυρομαχικών ,
χρημάτων , φαρμάκων και άλλων εφοδίων καθώς επίσης της περίθαλψης των χιλιάδων προσ-
φύγων ,που άρχισαν αμέσως να κατακλύζουν τη Ζάκυνθο , όπως και τα άλλα νησιά του «ουδέ-
τερου» Ιονίου Κράτους ( Ενωμένα Κράτη των Ιονίων Νήσων - Stati Uniti Delle Isole Jonie.).
   Κατά τον Χιώτη τον Απρίλιο του 1821 μόνο στο ζακυνθινό Λαζαρέττο ( λοιμοκαθαρτήριο ) είχαν
καταφύγει πάνω από έξι χιλιάδες γυναικόπαιδα ,ανάμεσα στα οποία οικογένειες πολύ γνωστών καπεταναίων , γεγονός που ανάγκασε τον υγειονόμο Τόμας και τον αστυνόμο Τζεν, με το πρόσχημα του φόβου των επιδημιών ,να σχεδιάσουν την αναγκαστική επιστροφή στις πατρίδες τους .( 2)
     Αυτό τον καταστροφικό σχεδιασμό απέτρεψε ο ζακυνθινός ευγενής Ιωάννης Βερναρδάκης
προσφέροντας τα πατρογονικά του σπίτια στο προάστιο Νηοχώρι ( Επισκοπιανή - Άγιος Ανδρέας Αβούρη -Άγιος Γεώργιος Πετρούτσου – Γέφυρα Αγίου Γερασίμου ) για να χρησιμοποιηθούν ως λοιμοκαθαρτήριο και να εγκατασταθούν εκεί οι πρόσφυγες .Λίγες ημέρες ενωρίτερα ο Βερναρδάκης είχε χαρίσει στους εθελοντές πυροβολητές του σώματος του Π. Λογοθέτη δυο κανόνια λέγοντάς τους να τα χρησιμοποιήσουν «…για να γίνει nation (έθνος) ελληνικό και να μη τον λένε οι φράγκοι cane greco ( σκύλε έλληνα)» . ( 3 ) 

   ΜΙΑ ΑΣΤΟΧΗ ΜΑΝΤΣΙΑ ( 4 )

   Το ευνοϊκότατο για τις ενέργειες της Φιλικής κλίμα διατάραξαν τα γεγονότα του Μαΐου που είχαν
αιτία ένα άτυχο αστείο, που ξεκίνησε από τη διαχρονική διάθεση των ζακυνθινών για «μάντσιες»
(πειράγματα) :
  Στις 19 Μαίου 1821 έφθασε στη Ζάκυνθο από την Κωνσταντινούπολη ένα ελληνικό καράβι . Οι θαμώνες ενός καφενείου της παραλίας ζήτησαν από τον καπετάνιο να μάθουν νέα από την επα- νάσταση και εκείνος για να τους πειράξει τους είπε: « Δεν τα μάθατε; Πάρθηκεν η Πόλις». Καθώς μέσα στα διαθρυλούμενα σχέδια των επαναστατών ήταν και η κατάληψη της έδρας του σουλτά- νου και ο φόνος του, ενθουσιασμένοι οι ζακυνθινοί ρώτησαν τον δημόσιο υπάλληλο Ανόρο -Κοντομίχαλο που τύχαινε να τοιχοκολλεί μια κυβερνητική προκήρυξη αν η τοιχοκόλληση αφορούσε αυτό το θέμα και εκείνος με την ίδια περιπαικτική διάθεση το επιβεβαίωσε .
  Αυτό άρκεσε για να εξαπλωθεί η είδηση αμέσως σε όλη τη Χώρα. Όπως με την είδηση της έκρηξης της Επανάστασης είχε στηθεί πάνδημο πανηγύρι και κυριαρχούσε η ευχή « Χριστός Ανέστη - Το Γένος Ανέστη» όμοια και τότε γιόρταζε η Ζάκυνθος. Όμως αυτή τη φορά οι πανηγυρισμοί δεν περιορίστηκαν σε αυτά. Ξαφνικά χωρίς κανείς να το έχει προετοιμάσει, χωρίς κανείς να το περιμένει, χωρίς η επιτροπή της Φιλικής να γνωρίζει το παραμικρό, από τις λαϊκές συνοικίες της άκρης της Χώρας από τον «Άγιο Χαραλάμπη στο ποτάμι» ξεκίνησε προς το κέντρο της Χώρας μεγάλη διαδήλωση με δάφνες και συντεχνιακά λάβαρα . Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσανε αναστάσιμα , ένα σπετσιώτικο καράβι που βρέθηκε στο λιμάνι σημαιοστολίστηκε και άρχισε να κανονιοβολεί συμμετέχοντας, ενώ από παντού ομάδες πολιτών έκλειναν τα εργαστήριά τους και έτρεχαν να λάβουν μέρος στη διαδήλωση .
   Στη σημερινή, αδιαμόρφωτη τότε , πλατεία του Μώλου , γυμναζόταν ένα βρετανικό στρατιωτικό
τμήμα . Όταν η διαδήλωση πλησίασε , φρόνιμα ο επικεφαλής ταγματάρχης χώρισε τους άνδρες και άφησε να περάσουν οι διαδηλωτές ανάμεσά τους. Στην κεφαλή της πορείας με το λάβαρο της εκκλησίας του άγιου Χαραλάμπη ερχόταν ένας κτίστης, ο μαστρο- Παναγιώτης Μπελέτης , ο οποίος φθάνοντας στο ύψος του αξιωματικού , χαμήλωσε το λάβαρο και του είπε: «Προσκύνη- σε και εσύ το Γένος μας και τον Χριστό μας». Ο αξιωματικός αποκαλύφθηκε σε ένδειξη σεβασμού στο εκκλησιαστικό λάβαρο και με ζητωκραυγές, καμπανιές, πυροβολισμούς, σημαίες, μυρτοδάφνες και λουλούδια το πλήθος κατευθύνθηκε στην πλατεία αγίου Μάρκου όπου υπήρχαν οι δυο επίσημοι ναοί των δυο δογμάτων .

 Ο Ορθόδοξος του Παντοκράτορα και ο Καθολικός Μητροπολιτικός του Αγίου Μάρκου. Ειδοποιημένος για τα διαδραματιζόμενα από τον ,αναφερόμενο ως Φιλικό, καθολικό ιερέα Γεώργιο Σέρρα, o καθολικός αρχιεπίσκοπος Ζακύνθου - Κεφαλληνίας Λουδοβίκος Σκάκοτς ( archivescovo Luigi Scacoz , Τράου Δαλματίας 1758 -1842 ), διέταξε να ανοίξει ο Αγιος Μάρκος και να ψαλεί ο Δοξαστικός Ύμνος «TE DEUM» για την νίκη των χριστιανικών όπλων . Ταυτόχρονα στο διπλανό ναό του Παντοκράτορα ο Φιλικός ιερέας Αναστάσιος Πολίτης έκανε δοξολογία. 

Εκτός ελέγχου το πλήθος κατευθύνθηκε από εκεί στην κατοικία του ορθόδοξου Πρωτοπαπά
Γεωργίου Γαρζώνη (1764-1827, αργότερα (1824) μητροπολίτης Ζακύνθου Γαβριήλ) .
Στη διαδρομή ένας τσαγγάρης πήρε από τον πρωτοπαπαδικό ( αργότερα Μητροπολιτικό ) ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων την εικόνα της Ανάστασης και με αυτή ευλογούσε το πλήθος
φωνάζοντας « Χριστός Ανέστη». Κάτω από τα κλειστά παράθυρα του πρωτοπαπά το ορθόδοξο
πλήθος τον έβριζε «ανίερον, Λούθηρον και άπιστον» και του φώναζε να βγει και να κάνει και αυτός δοξολογία όπως ο καθολικός ιεράρχης
Ύστερα από πολλούς δισταγμούς ο πολιτικότατος Γαρζώνης, βγήκε στο παράθυρο με λουλούδια και κουνώντας το λευκό μαντήλι του είπε : « Χριστός Ανέστη παιδία ! Περιμένω από την κυβέρνησή μου οδηγίες και αύριο θα κάμω επίσημη δοξολογία . Ζήτω το Γένος μας » Κατά τον Χιώτη : « …Η θορυβούσα και εξυβρίζουσα πληθύς κατεπραϋνθη και φωνάζει : ουρρά εις τον πρωτοπαππάν . Ο δε διαμοιράζει εις αυτούς κουλούρια και κερνά κρασίον . Αποχαιρετούσιν αυτόν ούτοι και εξέρχονται βεβακχευμένοι και αγαλλόμενοι…»

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Κατά τον Καιροφύλλα ο αστυνόμος Τζεν ζήτησε από τον τοποτηρητή Πάτρικ Ρως (Patrick Ross)
να διαλυθεί η διαδήλωση από τον βρετανικό στρατό, αλλά παρενέβη εγκαίρως ο γιατρός της κόρης του τοποτηρητή Φιλικός και Τέκτων Παναγιώτης Στεφάνου και έπεισε τον σώφρονα Ρως να μη το κάνει . Συνελήφθησαν όμως και καταδικάσθηκαν σε φυλάκιση ως υποκινητές οι Φιλικοί και διακεκριμένοι πολίτες Νικόλαος Καλύβας και Ιωάννης Λεονταρίτης καθώς επίσης ο σημαιοφόρος μαστρο Παναγιώτης Μπελέτης .(5) Η επισημότερη ποινή που επεβλήθηκε υπήρξε η δημόσια επίπληξη από τον αρμοστεύοντα στρατηγό Φρέντερικ Άνταμ ( sir Frederick Adam ) , που έσπευσε στη Ζάκυνθο ,του αρχιεπισκόπου Λουδοβίκου Σκάκοτς « …γιατί η διαγωγή του παραβίασε τη ουδετερότητα του Ιονίου Κράτους…» Εκείνος όμως κρατώντας τον κρεμασμένο στο στήθος του σταυρωμένο απάντησε πως «…δεν ηδύνατο να μη δεηθεί υπέρ χριστιανών αγωνιζομένων κατά των Αγαρηνών διά την νίκη του σταυρού…» . (6)

  Η στάση του ιεράρχη είχε ως αποτέλεσμα , μετά την επιστροφή στα νησιά του αρμοστή Μαίτλαντ ( sir Thomas Maitland ) , να γίνουν από αυτόν ενέργειες προς την Αγία Έδρα για την απομάκρυνσή του με το πρόσχημα της προαγωγής. Έτσι αποφασίστηκε η μετάθεσή του στην Μάλτα, όπου και του απενεμήθη ο τίτλος του Αρχιεπισκόπου Σταυρουπόλεως.(7)Οι ζακυνθινοί για να τιμήσουν τα φιλελληνικά και φιλάνθρωπα αισθήματά του ( αναφέρεται από τον Κονόμο ότι σε εράνους των Φιλικών έδωσε ακόμα και το υποκάμισό του ) τον συνόδευσαν με πάνδημη συμμετοχή έως το λιμάνι . Για χάρη του ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε το παρακάτω ιταλικό σονέτο (8)

                                                                  



Saluto Aποχαιρετισμός                                          ( μετάφραση Κ. Καιροφύλλα , 1927 )

Il custode immortal angel dell’ onde,                   Ο αθάνατος άγγελος φύλακας των κυμάτων,
al cui cenno il furor della tempesta                      στο νεύμα του οποίου της καταιγίδας η μάνιτα
ora cade repente , or si ridesta                           πότε απότομα πέφτει και τότε ξανασηκώνεται,
a te fu duce alle Zacintee sponte.                        Εσένα οδήγησε στα ζακυθινά ακρογιάλια
Il sibilo seguia delle gioconde                             Το σφύριγμα ακολουθούσε των γελαστών
ali la prora tua secura e presta,                          φτερών η πλώρη σου, ασφαλής και γρήγορη ,
che dell’ averso vento alla funesta                      που του αντίθετου αγέρα άγριο φτερούγι
conturbar non sapea le vie profonde                να συνταράξη δεν μπορούσε τους βαθείςδρόμους
Qui ti lascio alla terra a te diletta,                       εδώ σε αφήνω στην αγαπημένη σου γη
o dolce figlio; or che per te si espande             γλυκό μου παιδί. Τώρα που για σε ξεχύνεται
l’ amor di tutti , un nuovo amor t’ aspetta .         η αγάπη όλων , μια νηα αγάπη σε περιμένει.
Ma tu sempre in virtute abbi gagliarda              Μα εσύ στην αρετή έχε πάντα λεβέντικη  την
l’ alma;il manto , sai, quanto é piú grande     ψυχή .Ξέρεις ότι όσο ο μανδύας είναι μεγαλείτερος  tanto piú pesa a chi dal fango il guarda        τόσο περσότερο βαραίνει αυτόν που τον φυλάει     
                                                                                                                              / από τη λάσπη

Σε αντίθεση με τον καθολικό αρχιεπίσκοπο Σκάκοτς, ο επικεφαλής των ορθοδόξων πρωτοπαπάς Γαρζώνης δεν στάθηκε στο ύψος της αποστολής και του αξιώματός του .(9) Στην προσπάθειά του να επανιδρυθεί ο ορθόδοξος επισκοπικός θρόνος της Ζακύνθου και να εκλεγεί πρώτος Μητροπολίτης της , εναρμόνισε απολύτως τις κινήσεις του με την κυβερνητική πολιτική . Έτσι εξέδωσε διαταγή με την οποία απαγόρευε στις ζακυνθινές ορθόδοξες εκκλησίες τις δεήσεις υπέρ των επαναστατημένων Ελλήνων . Την διαταγή αυτή όφειλαν να διαβάσουν και να υπογράψουν όλοι οι ιερείς του νησιού .


Στην διαταγή του πρωτοπαπά αντέδρασαν αρχικά δεκατέσερεις ιερείς ,ο αριθμός τους όμως μειώθηκε τελικά σε τρεις : Οι ιερείς Νικόλαος Καντούνης , Αναστάσιος Πολίτης και Διονύσιος Άννινος που αντιμετώπισαν την κατάσταση δυναμικά και δεν δέχθηκαν να υπογράψουν , ύστερα από καταγγελία του Γαρζώνη καταδικάσθηκαν από τη βρετανική διοίκηση αρχικά σε φυλάκιση στο κάστρο και στη συνέχεια σε τρίχρονη εξορία ( 14 Νοεμβρίου 1821)
Ο Καντούνης εξορίστηκε στο μικρό μοναστήρι που υπήρχε στον σκόπελο « της κυράς απ’ το Δία» νοτιοδυτικά της Κεφαλονιάς στο κανάλι Κεφαλονιάς – Ζακύνθου .

Εκεί ο Καντούνης κατά τη διάρκεια της εξορίας του (όπου κόντεψε να πεθάνει, καθώς από την υγρασία προσεβλήθη « από φλόγωσιν του λάρυγγος») ζωγράφισε τέσσερεις μεγάλες συνθέσεις ως δώρο προς την αδελφότητα και τις περιποιήσεις της. Τον «Μυστικό Δείπνο» , τον «Ιερό Νιπτήρα» , Την «Προσευχή στον Κήπο» και την «Απόφαση του Πιλάτου» . Από αυτές τις συνθέσεις γνωρίζουμε καλά πως ήταν οι δυο πρώτες , αφού είναι αντίγραφα των μεγάλων συνθέσεων ( 1,5 Χ 2 μ ) που λίγα χρόνια πριν είχε φιλοτεχνήσει για το καθολικό της Ιεράς Μονής της Υ .Θ. Πλατυτέρας στην Κέρκυρα ( σήμερα είναι τοποθετημένες πάνω από τις δυο πλάγιες θύρες , βόρεια-νότια ,και ολοκληρώνουν το εικαστικό σύνολο που αποτελούν οι εικόνες του τέμπλου , έργα του «δασκάλου» του Νικολάου Κουτούζη ) (10)
Ο ιερέας Διονύσιος Άννινος περιορίστηκε στη «Μονή της Παναγίας της Σπηλιώτισας στα Βουνά»
στα σύνορα των Βολιμών , ενώ ο ιερέας Αναστάσος Πολίτης εξορίστηκε στο Καψάλι των Κυθήρων

ΣΧΕΔΟΝ ΔΥΟ ΑΙΩΝΕΣ ΜΕΤΑ

Οι βομβαρδισμοί του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου , ο σεισμός και η πυρκαγιά του 1953 , είναι γνωστό πως μας στέρησαν από ανυπολόγιστης ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας θησαυρούς . Αναρωτιέμαι
όμως για πόσο ακόμα αυτές οι καταστροφές μπορούν να λειτουργούν ως άλλοθι για τις παραλήψεις στην εκτέλεση των καθηκόντων μας ως απογόνων , στην εκτέλεση εκείνων που άλλοι λαοί
Τα εβδομήντα και εξήντα χρόνια αντίστοιχα που έχουν περάσει δεν αρκούν ; Θεωρώ πως είναι πολλά, όπως θεωρώ και ως μια από τις μεγάλες παραλήψεις μας την μη απόδοση της οφειλόμενης τιμής σε πρωταγωνιστές της Εθνικής μας Ιστορίας όπως οι κληρικοί της 19ης Μαίου 1821 ( και των δυο δογμάτων ).
Κι αναρωτιέμαι διαρκώς τι πρέπει να γίνει και πόσος χρόνος πρέπει ακόμα να περάσει για να τοποθετηθεί κάπου (στον Άγιο Μάρκο ίσως;) ένα μνημείο, μια αναμνηστική πλάκα έστω ,για αυτό το μοναδικό γεγονός. Πόσος χρόνος και πόσα χρήματα απαιτούνται για να ξαναφιλοτεχνηθεί και να τοποθετηθεί στη θέση που του αρμόζει , το πορτρέτο του Αρχιεπισκόπου Ζακύνθου – Κεφαλληνίας που αντιτάχθηκε στην Προστασία , έδωσε ακόμα και το υποκάμισό του στους εράνους των Φιλικών και τον αποχαιρέτισε με ένα σονέτο ο Εθνικός ποιητής
Πόσος χρόνος ; Ή καλλίτερα από ποιούς ;

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Καιροφύλλας Κ., Η Ζάκυνθος και η Ελληνική Επανάστασις , Αθήναι, (χχ) . Κονόμος Ντ., Ζακυνθινοί Φιλικοί , Αθήνα, 1966. Του ιδίου, Πρόσωπα και πράγματα της Ελληνικής Εθνεγερσίας
στη Ζάκυνθο ,Επτανησιακά Φύλλα τ. Η ,1 Αθήνα ,1973. Χιώτης Π., Ιστορικά Απομνημονεύματα της Επτανήσου,Ζάκυνθος,1864 Του ιδίου , Ιστορία του Ιονίου Κράτους από συστάσεως αυτού μέχρις Ενώσεως , έτη 1815-1864 , Ζάκυνθος 1874
2. Χιώτης Π., Ιστορία, οπ , τ. 1, σ. 387-8
3. Χιώτης Π., Ιστορία , οπ τ. 1 σ. 387 .Ζώης Λ., Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου , Αθήνα 1963, τ. 1, σ.473
4. Χιώτης Π., Ιστορία , οπ τ. 1.σ. 391-394. Εφημερίδα « Φωνή του Ιονίου και Ρήγας» έτος 1861 αρ 47 . Καιροφύλας Κ , οπ σ. 492- 495 .
5.Καιροφύλας Κ οπ σ. 495 .
6 « Φωνή του Ιονίου και Ρήγας » ο.π.
7. Το πορτρέτο του Αρχιεπισκόπου Σκάκοτς, έργο του Νικολάου Καντούνη ,που υπήρχε στο αρχείο της καθολικής αρχιεπισκοπής Ζακύνθου-Κεφαλληνίας στον Άγιο Μάρκο καταστράφηκε το 1953 . Φωτογραφία του διέσωσε ο Νικόλαος Βαρβιάνης στο Λεύκωμα « Η Ζάκυνθος». Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων - Εκδόσεις Περίπλους, 1999β , σ.85 ,( Ευχαριστίες στον φίλο κύριο Σ. Π Γαούτση για την καλλίτερη φωτογραφία )
8.Καιροφύλλα Κ., Σολωμού Ανέκδοτα έργα . Εκδόσεις Στοχαστή , 1927β σ. 94-95
9. Ζώης Λ., « Κληρικοί εν εξορία» Αι Μούσαι , Ζάκυνθος, 1916, σ. 551-552 . Κονόμος Ντ., Το ζακυνθινό ράσο στην Εθνεγερσία ,Ι. Μ. Ζακύνθου και Στροφάδων , Αθήνα 1971 , Κουρκουμέλης Ν.Κ., «Τα ανέκδοτα έγγραφα της καταγγελίας στην Προστασία των Φιλικών ιερέων Α.Πολίτη , Ν . Καντούνη και Δ. Άννινου από τον τοποτηρητή πρωτοπαπά Γαρζώνη το καλοκαίρι του 1821» Δελτίον Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας 18( 1981) σ. 35 – 62. του ιδίου «Ζακύνθιοι ιερωμένοι σε επαναστατικές και αντικαθεστωτικές ενέργειες τον 19ο αιώνα » Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου « Άγιοι και εκκλησιαστικές προσωπικότητες στη Ζάκυνθο . Ζάκυνθος ,6-9 Νοεμβρίου 1997» Ι. Μ. Ζακύνθου και Στροφάδων, Αθήναι 1999, τ.1 , σ.425-442
10.Κουρκουμέλης Ν Κ ., «Έργα του παπά Νικόλα Κουτούζη σε εκκλησίες στην Κέρκυρα» Εφημερίδα Σημερινή ,» Κέρκυρα , αρ φ. 2648-2656 Του ιδίου « Δυο πίνακες της Πλατυτέρας και ο ζωγράφος τους παπά Νικόλας Καντούνης» Εφημερίδα Σημερινή ,» Κέρκυρα , αρ φ 2689-2692

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου