Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 2011

Ο Ελληνικός Στρατός στη Μικράν Ασία. Από τα παράλια της Ιωνίας και της Αιολίας στα υψίπεδα της Φρυγίας ( 1919-1920)




Κατά την Ελληνική Εκστρατεία στη Μικράν Ασία ( 1919-1922 ) τα ελληνικά στρατεύματα, αφού έφθασαν μετά από
έναν επικό και πολυαίματο αγώνα έως τις πύλες της Άγκυρας και αφού αναδιπλούμενες εγκαταστάθηκαν επιτυχώς για
έναν ολόκληρο χρόνο σε ένα ευρύ μέτωπο, που κάλυπτε μεγάλο μέρος της Δυτικής Μικράς Ασίας, αιφνιδιάστηκαν και
αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν, ανοίγοντας ένα νέο ιστορικό κεφάλαιο στις σχέσεις των δυο χωρών
Η εκστρατεία αυτή, που υπήρξε αμάλγαμα πολιτικών διπλωματικών και στρατιωτικών , επιτυχιών και αστοχιών είχε
ως αποτελέσματα: Να χαθούν χιλιάδες ανθρώπινες ζωές και από τις δυο πλευρές και να σφαγούν με ιδιαίτερη αγριότητα
από τους τούρκους τακτικούς και ατάκτους στρατιωτικούς πάνω από εξακόσιες χιλιάδες άμαχοι έλληνες πόντιοι και μικ-
ρασιάτες. Να ανταλλαγούν πληθυσμοί μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας και να εκπατριστούν από τις προαιώνιες εστίες τους
για να εγκατασταθούν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα , άλλο ένα εκατομμύριο τετρακόσιες εβδομήντα χιλιάδες ( κατά τον
Βλάση Αγτζίδη , 400 χιλιάδες από τον Πόντο, 250 χιλιάδες από την Ανατολική Θράκη και 750 χιλιάδες από τη Δυτική Μικ-
ράν Ασία και την Καππαδοκία, ενώ 70 χιλιάδες κατέφυγαν στη Σοβιετική Ένωση ). Να απωλεσθούν για τον Ελληνισμό τα
ερείσματά του στην αντίπερα όχθη του Αιγαίου, για πρώτη φορά από την περίοδο των αρχαίων αποικισμών . Να εξουθενω-
θεί οικονομικά το Κράτος και τέλικά να καταστραφεί το κύρος του Ελληνικού Στρατού, ως του πλέον αξιόμαχου στην πε-
ριοχή . Κύριο χαρακτηριστικό των αποτελεσμάτων υπήρξε , η αγριότητα της τούρκικης αντίδρασης . Όπως συνοψίζει ο συντά-
κτης του λήμματος της ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας: «…Οι αρπαγές και οι λεηλασίες σπιτιών και περιουσιών, οι γεωργικές και κτηνοτροφικές καταστροφές, το γκρέμισμα σχολείων, ναών και άλλων ευαγών ιδρυμάτων, η χρεοκοπία και καταστροφή βιοτεχνικών και και βιομηχανικών επιχειρήσεων με τον παράλληλο ευτελισμό κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας που περιλαμβάνονται μαρτυρικοί βασανι- σμοί αιχμαλώτων, βιασμοί και ηθική οδύνη υπό το κλίμα του τρόμου και της απειλής του θανάτου, αλλά και οι ατέλειωτες πορείες αιχμαλώτων, στα περιώνυμα "τάγματα εργασίας", με άγνωστο αριθμό ανθρώπων που χάθηκαν σ΄ αυτά, οι σφαγές, οι θηριωδίες μέχρι και οι εκτελέσεις
επί των αποφάσεων των τουρκικών δικαστηρίων της "Ανεξαρτησίας" δεν έχουν μέχρι σήμερα ερευνηθεί πλήρως».
Παράλληλα υπήρξε μια εκστρατεία η οποία καταστράφηκε κάτω από το βάρος του οξύτατου ενδοσυμμαχικού ανταγω-
νισμού που προκαλούσε το ενδιαφέρον για την περιοχή εξαιτίας της γεωπολιτικής της αξίας και του πλούτου του υπεδά-
φους της ( ιδιαίτερα των πετρελαϊκών κοιτασμάτων της Μοσούλης ). Επίσης υπήρξε χαρακτηριστικό παράδειγμα των απο-
τελεσμάτων της διάβρωσης της μαχητικής ικανότητας των στρατευμάτων από την αντιπαλότητα και την ασυνεννοησία των πολιτικών κομμάτων και των διοικούντων, την επέκταση των αντιπαραθέσεών τους στα στρατόπεδα και την άσκηση προ- παγάνδας σε αυτά από μερίδα του Τύπου και πολιτικές ομάδες. Τέλος υπήρξε μια εκστρατεία του Ελληνικού Στρατού κατά την οποία δεν δοκιμάστηκαν μόνο οι πολεμικές αρετές και αδυναμίες των ελλήνων μαχητών, αλλά δοκιμάστηκε και η προ-
σαρμοστικότητα της ηγεσίας τους , πολιτικής και στρατιωτικής , στις νέες διπλωματικές και στρατιωτικές συνθήκες. Αυτή ειδικά η περίπτωση πολύ μελαγχολικά επαναφέρει στη μνήμη το παράθεμα του Γαϊου Ιουλίου Καίσαρα ( Commentarii , De bello gallico VII, 47) : “…sed elati spe celeris victoriae et hostium fuga et superiorum temporum secundis proeliis nihil adeo arduum sibi esse existimaverunt , quod non virtute consequi possent, neque finem prius sequenti facerunt, quam muro oppidi postisque appropinquarunt…”(…αλλά παρασυρμένοι από την ελπίδα της γρήγορης νίκης και από τη φυγή των εχθρών και από τους πετυχημένους αγώνες των προηγούμενων χρόνων, νόμισαν ότι τίποτε δεν ήταν γι αυτούς τόσο δύσκολο, που να μη μπορούν να το κατορθώσουν με την ανδρεία , και δεν έδωσαν τέλος στην καταδίωξη, παρά μόνο αφού έφτασαν στο τείχος και τις πύλες της πόλεως ….) .

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΜΟΥΔΡΟΥ

Η Συνθήκη Ανακωχής του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο Μούδρο επί του HMS Agamemnon (17 / 30 Οκτωβρίου 1918) μεταξύ των συμμάχων της Ανταντ (Entente Cordiale) και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας υποχρέωνε την τελευταία :
1.Να παραδώσει τους συμμάχους που κρατούσε ως αιχμαλώτους
2.Να αποστρατεύσει τον κύριο όγκο του στρατού της και να παραδώσει στους συμμάχους τον οπλισμό της και τα πολε- μικά της πλοία
3. Να ανοίξει τα στενά των Δαρδανελλίων και το Βόσπορο
4. Να διακόψει κάθε οικονομική, εμπορική ή άλλη σχέση με τους πρώην συμμάχους της των « Κεντρικών Δυνάμεων»
5. Να επιτρέψει στους συμμάχους να ασκήσουν εποπτεία στο Σιδηροδρομικό της δίκτυο και να καταλάβουν οποιοδή- ποτε στρατηγικό σημείο του εδάφους της θα έκριναν απαραίτητο για λόγους ασφαλείας , χωρίς προηγούμενη συνεννόηση
με την κυβέρνησή της.
Η Συνθήκη δεν είχε ακλόνητες βάσεις καθώς, με αποικιακές νοοτροπίες, είχαν συναφθεί και άλλες μυστικές συμφωνίες , όπως : του Λονδίνου ( 13/26 Απριλίου 1915 ) , των Sykes – Picot ( Μάϊος 1916 ) και του Αγίου Ιωάννου της Μωριέννης
( Απρίλιος 1917 ) , ενώ ιδιαίτερο αποσταθεροποιητικό παράγοντα δημιουργούσε η αντιφατικότητα της αμερικανικής εμ- πλοκής . Ο αμερικανός πρόεδρος Ουίλσον ( Thomas Woodrow Wilson) επαγγελόταν την αυτοδιάθεση των λαών , αλλά ταυτόχρονα με το διάγγελμα των « 14 σημείων » ( 26 Δεκεμβρίου / 8 Ιανουαρίου 1918 ) απέκλειε στο άρθρο 12 τον διαμε-
λισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας .
Βάσει αυτής , λοιπόν , της Συνθήκης αποφασίστηκε από τους συμμάχους η περιπέτεια του Ελληνικού Έθνους και του Στρατού του, που ονομάσθηκε « Εκστρατεία στη Μικράν Ασία » ( 2/15 Μαίου 1919 - 3/16 Σεπτεμβρίου 1922 ) και η οποία είναι δυνατόν να χωρισθεί στις εξής περιόδους :

Πρώτη Περίοδος (2/15 Μαίου 1919 έως 31 Μαρτίου/ 13 Απριλίου 1921) Απόβαση στη Σμύρνη και επιχειρή-
σεις περιορισμένης έκτασης
I. H Κατάληψη της Σμύρνης και της ενδοχώρας ( Μάιος –Ιούνιος 1919 )
II. Oι Επιχειρήσεις Φιλαδέλφειας , Προύσας , Ουσάκ , Τσεντίζ ( Ιούνιος –Νοέμβριος 1920)
III H Στρατηγική Αναγνώριση ( Δεκέμβριος 1920)
IV. Oι Επιχειρήσεις Μαρτίου 1921

Δεύτερη Περίοδος ( Ιούνιος 1921–Σεπτέμβριος 1921 ) Επιχειρήσεις ευρείας κλίμακας για τη συντριβή του Τουρκι -κού Στρατού
V. Οι Επιθετικές επιχειρήσεις για τη κατάληψη του Αφιόν Καρά- Χισάρ της Κιουτάχειας και του Δορυλαίου ( Εσκή- Σεχίρ) (Ιούνιος – Ιούλιος 1921)
VI. Οι Επιχειρήσεις προς την Άγκυρα , Μάχη του Σαγγαρίου ( Αύγουστος - Σεπτέμβριος 1921 )
VII. Η Επάνοδος της Ελληνικής Στρατιάς στις θέσεις εξορμήσεως Ανατολικά του Αφιόν Καρα –Χισάρ και του Δορυλαίου ( Εσκή - Σεχίρ ) ( Σεπτέμβριος 1921 )

Τρίτη Περίοδος ( Οκτώβριος 1921 - Αύγουστος 1922 )
VIII Η Περίοδος των Πολιτικών , Διπλωματικών και Στρατιωτικών εξελίξεων

Τέταρτη περίοδος ( 13/26 Αυγούστου1922 - 5/18 Σεπτεμβρίου 1922 )
IX Η Τουρκική επίθεση και Εκκένωση της Μικράς Ασίας από τον Ελληνικό Στρατό

ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ


I. Η Κατάληψη της Σμύρνης και της Ενδοχώρας
Λίγο πριν το μεσημέρι της 1/14 Μαίου οι σύμμαχοι , διά του βρετανού αρμοστή της Κωνσταντινουπόλεως και διοικητή του βρετανικού στόλου της Μεσογείου ναυάρχου Κάλθορπ (Sir Somerset Arthur Gough –Calthorpe) ανακοίνωσαν στον Βαλή της Σμύρνης , πιστό στον σουλτάνο διπλωμάτη Ιζέτ Μπέη, ότι με απόφαση του Ανώτατου Συμβουλίου της συνδιασκέψως της 29ης Απριλίου /12ης Μαίου /1919 και σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής του Μούδρου , θα ενεργούσαν αποβάσεις στην πόλη για την κατάληψη των φρουρίων και την τήρηση της τάξεως.
Ας σημειωθεί ότι πέραν των όποιων ελληνικών γεωπολιτικών επιδιώξεων, άμεση και επιτακτική ήταν η ανάγκη της προ- στασίας των ελληνικών πληθυσμών, που ακόμα περιλαμβάνονταν στα όρια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και αποτελού- σαν το είκοσι τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού. Οι τούρκοι, που από την έναρξη των βαλκανικών πoλέμων, με υπόδει-ξη της γερμανικής στρατιωτικής αποστολής, είχαν επιδοθεί σε εκτεταμένης κλίμακας σφαγές αρμενίων και ελλήνων, ενέτει- ναν τις κακουργηματικές τους πράξεις σε βαθμό που ανάγκασαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο να κηρύξει «εν διωγμώ» την εθναρχούσα , κατά το οθωμανικό σύστημα των «μιλέτ», Εκκλησία .
Με τη δημοσιοποίηση της συμμαχικής απόφασης αμέσως αντέδρασαν τα μέλη του νεοτουρκικού κομιτάτου , του οποίου τοπικά , ηγείτο ο πρώην βαλής της Σμύρνης Νουρεντίν πασάς , παρασύροντας τους αξιωματικούς του απόστρατευόμενου 17ου Τουρκικού Σώματος Στρατού , με αποτέλεσμα να διανεμηθούν στην τουρκική συνοικία προκηρύξεις για αντίσταση και να δημιουργηθεί σοβαρή αναστάτωση .
Στις τέσσερεις το απόγευμα ο Αρχηγός της Ελληνικής αποστολής Κυβερνήτης του Αβέρωφ Πλοίαρχος Μαυρουδής ανακοί- νωσε την είδηση της επικειμένης καταλήψεως της Σμύρνης από τον Ελληνικό Στρατό, στον Μητροπολίτη Χρυσόστομο και στους προκρίτους που είχαν συναθροιστεί στον Μητροπολιτικό Ναό της Αγίας Φωτεινής και τους διάβασε το διάγγελμα του Έλληνα πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου που άρχιζε με τις λέξεις :
« …Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβη την Σμύρνην ίνα ασφαλίσει την Τάξιν…». Η συγκίνηση που κατέλαβε τους παρευρισκόμενους στην αίθουσα και τον αυλόγυρο ήταν τόση που στάθηκε αδύνατη η ολοκλήρωση της ανάγνωσης . Το βράδυ τοιχοκολλήθηκαν στην πόλη δίγλωσσες προκηρύξεις (ελληνικά και τουρ- κικά ) του Διοικητή του Ελληνικού Στρατού Κατοχής που ειδοποιούσαν για τη στρατιωτική κατοχή και διαβεβαίωναν τον πληθυσμό για τον σεβασμό των πολιτικών και θρησκευτικών ελευθεριών του , ενώ παράλληλα ο ιταλός ταγματάρχης που εί- χε υπό τον έλεγχό του τις κεντρικές φυλακές επέτρεπε, κακώς και παρά το καθήκον του, την απελευθέρωση όλων των κρα- τουμένων τούρκων ποινικών καταδίκων . Οι ενέργειες του ιταλού αξιωματικού ήταν εναρμονισμένες με την ιταλική πολιτι- κή, που απέρριπτε την ελληνική εγκατάσταση στη Μικρά Aσία ως αντικείμενη στα δικά της (μεγαλομανή) αποικιακά σχέδια , που είχαν καταρτιστεί με την ίδρυση του ιταλικού κράτους από τον πρώτο πρωθυπουργό κόμη Καβούρ ( Camillo Benso conte Cavour)
Η ιταλική στάση είχε ως αποτέλεσμα:
α. Την υπονόμευση του έργου της Ελληνικής Αποστολής στη Σμύρνη
β Την καταστρατήγηση υπέρ των τούρκων των όρων του αφοπλισμού των τουρκικών στρατευμάτων
γ. Την απροκάλυπτη ανθελληνική προπαγάνδα και τις παρασκηνιακές ενέργειές τους με το κεμαλικό κίνημα
δ. Την άρνηση κάθε συζήτησης στο Συνέδριο της Ειρήνης που θα αφορούσε την ελληνική επέκταση στην περιοχή .
Το πρωί της 2/15 Μαίου άρχισε κανονικά η αποβίβαση των μονάδων της 1ης Μεραρχίας σε διάφορα σημεία της προκυ -μαίας σε κλίμα άκρατου ενθουσιασμού του ελληνικού πληθυσμού. Γι αυτό ο μέραρχος Συνταγματάρχης ΠΒ Νικόλαος Ζαφει- ρίου βιάστηκε να αναφέρει τηλεγραφικά ότι επικρατεί «απόλυτος ησυχία».΄Ομως κατά την προώθηση για την κατάληψη θέσεων το 2ο Τάγμα του Ι/38 Συντάγματος Ευζώνων δέχθηκε αιφνιδιαστικά πυρά από τούρκους στρατιώτες και τουρκοκρη- τικούς ατάκτους, που είχαν λάβει θέσεις σε διάφορα σημεία ( κυρίως δημόσια κτήρια με επίκεντρο το Διοικητήριο). Το Τάγ- μα , παρά τις απώλειες (10 εύζωνοι εκτός μάχης , 2 νεκροί και 8 τραυματίες) ανασυντάχθηκε και σε μία ώρα συνέτριψε την αντίσταση συλλαμβάνοντας 540 οπλίτες, 2000 ατάκτους ενόπλους, τον στρατιωτικό διοικητή Σμύρνης Ναδήρ πασά, 2 στρα- τηγούς και 150 αξιωματικούς , από τους οποίους 28 ήταν ανώτεροι , τους οποίους και περιόρισε στο Α/Π Πατρίς .
Σύμφωνα με το πόρισμα της συμμαχικής ανακριτικής επιτροπής της 1/14 Οκτωβρίου 1919, για τα γεγονότα της απο-
βάσεως ευθύνες έχουν οι ελληνικές αρχές που δεν έκαναν τίποτε για να αποτρέψουν την εκδήλωση του θρησκευτικού μί -σους των δυο εθνοτήτων και οι τουρκικές , που ανέχθηκαν τον εξοπλισμό των ατάκτων και των καταδίκων .Σύμφωνα όμως με την έκθεση της 4ης /17ης Μαίου 1919 του πλοιάρχου Μαυρουδή , τις ανθελληνικές ενέργειες των τούρκων τις οργάνωσαν ιταλοί αξιωματικοί .
Παρόλα αυτά οι ελληνικές αρχές , σε ένδειξη καλής θέλησης με Στρατοδικείο ( 5/18 Μαίου ) καταδίκασαν και εξετέλεσαν την ίδια μέρα δύο έλληνες , που θεωρήθηκαν ότι είχαν επιλύσει παλαιούς λογαριασμούς και στη συνέχεια έθεσαν σε αυτε-
πάγγελτη αποστρατεία τον μέραρχο της 1ης Μεραρχίας Συνταγματάρχη Ζαφειρίου και τον διοικητή του Ι/38 Συντάγματος Ευζώνων αντισυνταγματάρχη Σταυριανόπουλο . Ας σημειωθεί ότι η Ελληνική Διοίκηση διατήρησε τις τουρκικές διοικητικές υπηρεσίες και αποκατέστησε στη θέση του , με φρουρά και έλληνα αξιωματικό ως υπασπιστή, τον βαλή Ιζέτ μπέη ( ο οποίος μάλιστα απέδωσε τα γεγονότα στους νεοτούρκους και δήλωσε την ειλικρινή του πρόθεση συνεργασίας ) .
Τις επόμενες ημέρες και σε συνεννόηση με τον ναύαρχο Κάλθορπ , κατελήφθησαν βορειοανατολικά οι περιοχές Μαγνησίας και Κασαμπά και νοτιοανατολικά στην κοιλάδα του Μαιάνδρου, οι περιοχές του Αϊδινίου και του Ναζλί. Στην κοιλάδα του Καϊου κατελήφθη η Πέργαμος και βόρεια της Σμύρνης , ατμοπολικώς οι Κυδωνίες .Όμως την επομένη της αποβάσεως του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη, οι Ιταλοί κατέλαβαν την Νέα Έφεσσο και το Αγιουσουλούκ, στη νότια περιοχή του Μαιάν-
δρου , ελέγχοντας τη σιδηροδρομική γραμμή που οδηγούσε από τη Σμύρνη στα Σώκια και το Αϊδίνι , με τη δημιουργία ιτα- λικής ζώνης επιτήρησης .Με παραχωρήσεις και διευκολύνσεις προς τους τούρκους ατάκτους , που είχαν εξοπλιστεί από τις αποθήκες , που ώφειλαν να φυλάσσουν τα συμμαχικά στρατεύματα, οι Ιταλοί δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα ασφαλείας στα ελληνικά τμήματα, τα οποία δεν μπορούσαν να καταδιώξουν ούτε να ερευνήσουν στην «ιταλική ζώνη» . Κάτω από αυτές τις συνθήκες και για να επιβληθεί το κύρος των Ελληνικών όπλων αποφασίστηκε η αποστολή ενισχύσεων και του υποστράτηγου Κωνσταντίνου Νίδερ ως διοικητή του Στρατού Κατοχής. Την ημέρα της αφίξεως του Νίδερ ( 2/15 Ιουνίου ) συνέβη και το «πρώτο ατύχημα των ελληνικών όπλων» στην Πέργαμο. Οι τούρκοι έχοντας ως ορμητήριο την ιταλική ζώνη
( όπου και έταξαν πυροβόλα των 106 ) προσέβαλαν μεικτό απόσπασμα του Ι/8 Τάγματος Κρητών και το ανάγκασαν σε άτα- κτη υποχώρηση κατά την οποία υπήρξαν 1 αξιωματικός και 9 οπλίτες νεκροί , 1 αξιωματικός και 8 οπλίτες τραυματίες και 86 οπλίτες εξαφανισθέντες. Η Πέργαμος ανακαταλήφθηκε μετά από πέντε ημέρες από το 5ο Σύνταγμα Αρχιπελάγους , το οποίο κατά την πορεία του αντίκρυσε το πιο φρικτό θέαμα.: « …Επί της ακολουθουμένης υπ’ αυτών οδού ευρέθησαν πτώμα-
τα στρατιωτών του 8ου Συντάγματος Κρητών κατακρεουργημένα , επί δε των υψωμάτων της πόλεως , τοιαύτα με τας κοιλίας α-νοιγμένας και τους πόδας πεταλωμένους, εφ ων επιπλέον εφαίνοντο λίαν καταφανή τα ίχνη των διαπραχθεισών θηριωδιών .Πτώ-
ματα , τέλος στρατιωτών ευρέθησαν , έχοντα τα γεννητικά των μόρια εντός του στόματος…» . Παρόμοιες θηριωδίες έγιναν σε αμάχους του χωριού Ναζλί και σε μεγαλύτερη κλίμακα στην πόλη του Αϊδινίου , όπου από τους 7500 έλληνες κατοίκους και τις 3500 πρόσφυγες επέζησαν μόνο 4500 . Οι υπόλοιποι σφάχτηκαν με τον αγριότερο τρόπο . Ανάμεσά τους και οι 32 έφηβοι της Ομάδας των Ελλήνων Προσκόπων και ο Αρχηγός τους Νικόλαος Αυγερίδης Η ευθύνη αποδόθηκε στις ομάδες του Κε -μάλ μπέη διοικητή του Σόμα. Ειδικότερα ο σφαγιασμός των μικρών προσκόπων αποδόθηκε στον αργότερα πρωθυπουργό Αντνάν Μεντερές ( που πολύ αργότερα καταδικάστηκε σε θάνατο για τα γεγονότα της Κωνσταντινούπολης του 1955 ). Τρεις μέρες μετά την ανακατάληψη του Αϊδινίου , στις 23 Ιουνίου/ 6 Ιουλίου 1919 , Ελληνικό απόσπασμα ( το 3ο Σύνταγμα Πεζικού και το Ι/38 Τάγμα Ευζώνων με 1 ½ πυροβολαρχία) κατεδίωξε τους ατάκτους στην ιταλική ζώνη σε βάθος 20 χιλιο- μέτρων και τους διέλυσε , αδιαφορώντας για τις ιταλικές ενστάσεις . Τα επεισόδια αυτά επέβαλαν την ενίσχυση των ελλη- νικών δυνάμεων με σχηματισμούς του Α΄ Σώματος Στρατού ( μεταξύ των οποίων και οι Μεραρχίες ΙΙ και ΧΙΙΙ που ανακλή- θηκαν από τη Ρουμανία ) με αποτέλεσμα στις 12/25 Δεκεμβρίου 1919 να αποφασισθεί η συγκρότηση του Στρατού Κατοχής σε Στρατιά .

II. Οι Επιχειρήσεις Φιλαδελφείας , Προύσας, Ουσάκ , Τσεντίζ ( Ιούνιος –Νοέμβριος 1920) .

Στις 5/18 Απριλίου 1920 οι Σύμμαχοι κατάρτισαν σχέδιο ειρήνης με την Τουρκία , που οι Τούρκοι και ιδίως ο Κεμάλ απέρ- ριψαν, γι αυτό με παρέμβαση του Βενιζέλου επέτρεψαν στον Ελληνικό Στρατό να προελάσει και να καταλάβει τη σιδηροδρο-
μική γραμμή μέχρι την Πάνορμο ώστε να εξασφαλισθούν τα στενά των Δαρδανελλίων.
Στις 9/22 Ιουνίου 1920 ο Ελληνικός Στρατός προήλασε σε δυο άξονες : Τμήματα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας προς Ανατολάς δηλα -δή προς Φιλαδέλφεια και το Σώμα Στρατού Σμύρνης ( Μεραρχίες Σμύρνης και Αρχιπελάγους ) με τα υπόλοιπα τμήματα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας προς Βορράν στον άξονα Αξάριο - Σόμα ( 11/23 Ιουνίου ) - Μπαλικεσέρ - (17/30 Ιουνίου) – Πάνορμος
( 19 Ιουνίου/2 Ιουλίου ). Παράλληλα το Α΄Σώμα Στρατού εξόρμησε στον άξονα Σαλιχλή –Φιλαδέλφεια ( 11/23 Ιουνίου ). Συγχρόνως , με απόβαση , η Μεραρχία Ξάνθης προερχόμενη από τη Θράκη , όπου είχε λάβει μέρος στη συντριβή του φιλο- κεμαλικού κινήματος του υποστρατήγου Τζαφέρ Ταγιάρ , κατέλαβε την Πάνορμο ενώ οι Βρετανοί επίσης με απόβαση, κα- τέλαβαν τα Μουδανιά ( 23 Ιουνίου /6 Ιουλίου). Στις 25 Ιουνίου /7 Ιουλίου η Ταξιαρχία Ιππικού κατέλαβε την Προύσα και συ- νέχισε την καταδίωξη σε βάθος 15 χιλιομέτρων . Μετά την κατάληψη της Προύσας , αποφασίσθηκε από τον Βενιζέλο , η λή- ξη των επιχειρήσεων στη Μικράν Ασία και η κατάληψη της Ανατολικής Θράκης, γι αυτό και διατάχθηκε να επιστρέψει στη βάση της η Μεραρχία Ξάνθης. Όμως οι τουρκικές ενοχλήσεις επέβαλαν την εκκαθάριση της περιοχής και την καλυτέρευση των θέσεων .

Η ΣΥΝΘΉΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ




Στις 28 Ιουλίου /10 Αυγούστου 1920 στις Σέβρες ( Sévres ) της Γαλλίας, υπεγράφη Συνθήκη Ειρήνης ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τους συμμάχους της Ανταντ , εκτός της Σοβιετικής Ένωσης που υπέγραψε ξεχωριστή . Η Συνθήκη έγινε αποδεκτή από τον σουλτάνο Μεχμέτ τον 6ο , που προσπαθούσε να αποφύγει την εκθρόνιση , αλλά α- πορρίφθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ και τους Νεότουρκους της «Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Άγκυρας» , που ήθε- λαν να καταργήσουν την μοναρχία και να ανακηρυχθούν κυβέρνηση. Άμεση εκδήλωση της εχθρικής υποδοχής που επι- φύλαξε στην Συνθήκη η Εθνοσυνέλευση , ήταν η ανακήρυξη ως προδοτών του Εθνους όσων την υπέγραψαν, συμπερι- λαμβανομένου και του Μεγάλου Βεζύρη . Παράλληλα ο Κεμάλ απηύθυνε διάγγελμα προς τον Λαό με το οποίο κήρυσσε την Τουρκία σε διωγμό και καλούσε τους Τούρκους σε νέους μεγαλύτερους αγώνες .Το διεθνές κλίμα επιβαρύνθηκε από την κακή υποδοχή της Συνθήκης από μερίδα του μουσουλμανικού κόσμου, ιδιαίτερα της Ινδικής χερσονήσου, που θεώρησε ότι καταρράκωνε το γόητρο του σουλτάνου – χαλίφη
Οι κύριοι όροι της συνθήκης ήταν :
Να αποστρατικοποιηθούν και να γίνουν διεθνής ζώνη τα στενά των Δαρδανελίων και η θάλασσα του Μαρμαρά
Να αποκτήσουν οι Σύμμαχοι τον οικονομικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να καθοριστεί συνταγματικά
η ισότητα των πολιτών και η προστασία των μειονοτήτων
Να δημιουργηθούν προτεκτοράτα της Κοινωνίας των Εθνών στην Μεσοποταμία , την Παλαιστίνη και την Υπεριορδα- νία με την ευθύνη της Βρετανίας και στη Συρία και τον Λίβανο με την ευθύνη της Γαλλίας
Να ανακηρυχθούν ανεξάρτητα κράτη η Χετζάζ ( μέρος της σημερινής Σαουδικής Αραβίας ) το Κουρδιστάν και η Αρμενία.
Να ενσωματωθεί η ανακηρυγμένη ως ανεξάρτητη από το 1914 ελληνική Βόρεια Ήπειρος στο ιδρυόμενο Αλβανικό κρά- τος ,το οποίο ουσιαστικά ήταν προτεκτοράτο της Ιταλίας.
Να παραδοθούν τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία η οποία συμφώνησε να τα δώσει στην Ελλάδα εκτός από τη Ρόδο και το Καστελλόριζο, που όμως και αυτά θα τα έδινε ( μετά από δημοψήφισμα ) σε περίπτωση που η Βρετανία θα παραχωρού- σε την Κύπρο στην Ελλάδα .
Να παραχωρηθούν η Θράκη ( από την οποία παραιτήθηκε η Βουλγαρία) , η Ίμβρος , και η Τένεδος στην Ελλάδα και να
παραμείνει για πέντε χρόνια, υπό την ψιλή επικυριαρχία του σουλτάνου, η περιοχή της Σμύρνης, με έλληνα αρμοστή
εντολοδόχο των συμμάχων . Μετά την παρέλευση της πενταετίας και ύστερα από δημοψήφισμα η περιοχή μπορούσε να
προσαρτηθεί στην Ελλάδα .
Η συνθήκη των Σεβρών παρέμεινε σκιά του εαυτού της καθώς τελικά καμία άλλη χώρα εκτός της Ελλάδος δεν την επι -κύρωσε ποτέ και η Ιταλία δύο φορές υπαναχώρησε και δεν παρέδωσε στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα. Ίσως με κάποια υπερ –βολή, αναφέρεται πως οι Τούρκοι οφείλουν την εθνική τους συνείδηση στη Συνθήκη των Σεβρών .Γεγονός πάντως είναι πως η υπογραφή της σήμανε δυο πράγματα: την οριστική ρήξη ανάμεσα στη «σκιώδη σουλτανική κυβέρνηση» που την αποδέχ -τηκε και στην πραγματική εξουσία ( Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Αγκυρας ) που την κατήγγειλε και την αποκατάσταση της ενότητας του τουρκικού λαού . Από την ελληνική πλευρά έγινε πλέον φανερό ότι για να υλοποιηθούν οι διατάξεις που την αφορούσαν , προαπαιτούμενο ήταν η συντριβή των κεμαλικών δυνάμεων. Κατόπιν αυτών χαρακτηρίστηκε από το Επιτε- λείο ως υποχρεωτική η προώθηση και κατάληψη των σπουδαίων συγκοινωνιακών κόμβων του Δορυλαίου ( Εσκή Σεχίρ) και του Αφιόν Καρά Χισάρ από τους οποίους διερχόταν η σιδηροδρομική γραμμή Βερολίνου – Βαγδάτης αλλά και της ΄Αγκυρας και εν ανάγκη του Ικονίου για την ελεύθερη λειτουργία της σιδηροδρομικής γραμμής Κωνσταντινουπόλεως – Αδάνων – Κιλικίας , το τελευταίο μέρος της οποίας πλημμελώς επιτηρούσε ο γαλλικός στρατός. Κατόπιν αυτών τον Αύγουστο το Α΄ Σώμα Στρατού κατέλαβε το Ουσάκ ( 16/29 Αυγούστου ) και το Τσεντίζ ( 22 Αυγούστου /4 Σεπτεμβρίου ).
Στις 11/24 Οκτωβρίου , εκδηλώθηκε η τουρκική αντίδραση. Ο Διοικητής του Δυτικού Μετώπου Αλή Φουάτ πασάς με έγκ- ριση του Κεμάλ επιτέθηκε έναντίον της ΧΙΙΙ Μεραρχίας στο Τσεντίζ με δυο μεραρχίες και ισχυρές ομάδες ατάκτων , συνολι- κά 7.300 άνδρες , 29 πολυβόλα και 18 πυροβόλα . Η ΧΙΙΙ Μεραρχία υποχώρησε αρχικά στο Χαν και στις 18/31 Οκτωβρίου με αντεπίθεση ανακατέλαβε το Τσεντίζ διασπώντας τις τουρκικές δυνάμεις , ενώ η ΙΙ Μεραρχία κινούμενη Ανατολικά κατα- λάμβανε τη γραμμή Μπανάζ- Ισλάμκιόι. Η βαριά ήττα του τουρκικού στρατού εκτός από την κατάπτωση του ηθικού προκά- λεσε και δραστικές αλλαγές στην τουρκική στρατιωτική ηγεσία και την αποσκίρτηση από το κεμαλικό κίνημα του αρχηγού των ατάκτων Ετέμ Μπέη .
Η αντίδραση των Τούρκων στη Συνθήκη των Σεβρών , οι εκλογές του 1919 και το δημοψήφισμα του 1920 , αναντίρρητα είναι οι τρεις παράγοντες που επέδρασαν δραστικά στην εξέλιξη των γεγονότων , ενώ τέταρτο παράγοντα πιθανότατα συνιστά η συμπεριφορά του αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη.

Οι εκλογές της 1/ 14 Νοεμβρίου 1919

Δεν μπορούμε μέχρι σήμερα να απαντήσουμε στο ερώτημα εάν η ψήφος της 1/14 Νοεμβρίου 1919 των στρατιωτικών ήταν ψήφος για την ειρήνη και την αποστράτευση καθώς το εκλογικό σύστημα ήταν άτεχνο και έγιναν υπερβάσεις του . Ο Αλέ -ξανδρος Παπαναστασίου στο βιβλίο του «Δημοκρατία και Εκλογικό σύστημα» σημειώνει ότι σε σύνολο 746.946 ψήφων «δεν συνυπολογίζονται 100.000 περίπου ψήφοι στρατιωτικών που δεν καταμετρήθηκαν ποτέ » ενώ από αλλού είναι πιστοποιη- μένη η σε μεγάλη έκταση νοθεία των στρατιωτικών αποτελεσμάτων από βενιζελικούς αξιωματικούς . Αλλωστε τις μισές πε- ρίπου έδρες τους οι Φιλελεύθεροι τις κέρδισαν χωρίς αντίπαλο συνδυασμό στην Ανατολική και στη Δυτική Θράκη , που ήταν κάτω από τον άμεσο έλεγχο του Στρατού ( 52 στις 118 από τις 369 ). Πάντως ο ίδιος ο Βενιζέλος απέδωσε το αποτέλε- σμα , αργότερα , στην κόπωση του Ελληνικού λαού από τους συνεχείς πολέμους , ενώ οι αντίπαλοί του στη δημοτικότητα του βασιλέως Κωνσταντίνου, τις αυθαιρεσίες των βενιζελικών, στην απροσχημάτιστη επέμβαση της Entente το 1916 - 17 και στην αισχρή και κακουργηματική συμπεριφορά των συμμαχικών στρατευμάτων, ιδιαίτερα των γαλλικών αποικιακών , απέναντι στους έλληνες αμάχους των περιοχών που εγκαταστάθηκαν .
Τις εκλογές ακολούθησαν εκκαθαρίσεις στον κρατικό μηχανισμό κατά εύστοχη παρατήρηση του Ι . Γιαννουλόπουλου :
«σύμφωνα με το τελετουργικό της εναλλαγής των δυο παρατάξεων στην Εξουσία τα χρόνια του Διχασμού ». Στο Στρατό όμως είχαν τις σημαντικότερες , άμεσες και μακροπρόθεσμες συνέπειες: Στις 5/18 Νοεμβρίου 1920 ο Αρχηγός της Στρατιάς στρα -τηγός Λεωνίδας Παρασκευόπουλος ζήτησε την αντικατάστασή του. Η κυβέρνηση τοποθέτησε τον Αντιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα, με επιτελάρχη τον Συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Πάλλη . Εως τον Μάρτιο 1921 , είχαν αντικατασταθεί οι 7 από τους 9 διοικητές μεραρχιών του μετώπου. Οι αλλαγές συμπληρώθηκαν με επαναφορές από την εφεδρεία 1.500 αξιωματικών όλων των βαθμών που είχαν εκδιωχθεί ή αναγκαστεί να παραιτηθούν την προηγούμενη τριετία. Κυβερνητικά μέτρα που καθόριζαν θέματα ιεραρχίας και προαγωγών δημιούργησαν αναστάτωση και διόγκωση του αριθμού των ανωτάτων .Τέλος μια ομάδα 150 περίπου ανωτέρων αξιωματικών ( κυρίως Συνταγματαρχών) με αρχηγούς τους Συνταγματάρχες Γεώργιο Κονδύλη και Αλέξανδρο Οθωναίο εγκατέλειψαν τις μονάδες τους και κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη όπου σχημάτισαν τη νέα «Εθνική ΄Αμυνα » ή «Αμυνα» με τη βοήθεια της εκεί Ελληνικής Ομογένειας.Ο συνολικός αριθμός των βενιζελικών αξιωματικών που απομακρύνθηκαν δεν ξεπερνούσε τους 500 . Οι υπόλοιποι, οι περισσότεροι από το βαθμό του Συνταγματάρχη και κάτω , παρέμειναν στις θέσεις τους



Το δημοψήφισμα της 22ας Νοεμβρίου/5ης Δεκεμβρίου 1920
Στις 12/25 Οκτωβρίου 1920 πέθανε αιφνίδια από σηψαιμία και κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. ο βασιλεύς Αλέξαν- δρος . Το δημοψήφισμα που διενεργήθηκε από την κυβέρνηση Δημητρίου Ράλλη , με αντιβασιλέα την βασιλομήτορα Όλγα , στις 22 Νοεμβρίου / 5 Δεκεμβρίου 1920 και στο οποίο δεν πήραν μέρος οι Φιλελεύθεροι, επανέφερε στο θρόνο στις 6 /19 Δεκεμβρίου τον βασιλέα Κωνσταντίνο. Με το πρόσχημα της επανόδου του βασιλέως Κωνσταντίνου , τον οποίο θεωρούσαν προσκείμενο στις «Κεντρικές Δυνάμεις», οι Γάλλοι και οι Ιταλοί , άφησαν τα προσχήματα ,αποδεσμεύτηκαν από τη Συνθήκη των Σεβρών και προσέγγισαν τον Κεμάλ.
Ο Ύπατος Αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης
Στους αρνητικούς παράγοντες πρέπει ίσως να συναριθμηθεί και η συμπεριφορά του Ύπατου Αρμοστή της Σμύρνης Αρισ- τείδη Στεργιάδη . Κατά τον Νικόλαο Πετσάλη –Διομήδη ( 1978 ) η επιλογή του Αριστείδη Στεργιάδη υπήρξε προσωπική απόφαση του Βενιζέλου , ο οποίος τηλεγραφικά τον κάλεσε να αναχωρήσει από τη θέση του Γενικού Διοικητή Ηπείρου- Κερκύρας πριν ακόμα οριστικοποιηθεί η απόφαση του Συνεδρίου του Παρισιού και αποπλεύσουν οι Ελληνικές Δυνάμεις .Ο Στεργιάδης ανέλαβε τα καθήκοντά του με συγκεκριμένες εντολές του Βενιζέλου να προλάβει παρεκτροπές , που θα μπορού- σαν να υπονομεύσουν την ελληνική παρουσία στην Ιωνία. Αυτό σε συνδυασμό με τον αυταρχικό χαρακτήρα του εξηγεί τις δικτατορικές του ενέργειες αλλά δεν δικαιολογεί την υπέρβαση των ορίων της τακτικής που του υπέδειξε ο Βενιζέλος. Είναι γνωστή η σύγκρουσή του με τους στρατιωτικούς , ιδιαίτερα με τον στρατηγό διοικητή Κωνσταντίνο Μηλιώτη - Κομνηνό, η ρήξη του με τους ντόπιους πολιτικούς παράγοντες που δεν δίστασε να χαρακτηρίσει «νέο- έλληνες» και η υπερβολή του απέναντι στον ανώτερο ελληνικό κλήρο. Πρόσωπα από το άμεσο περιβάλλον του Βενιζέλου (ο αντιπρόεδρος της κυβερνή σεως Εμμανουήλ Ρέπουλης και ο Υπουργός Εξωτερικών Αλέξανδρος Διομήδης ) κατάγγειλαν επανειλημμένως τις αυθαι ρεσίες εκφράζοντας τον κοινό φόβο ότι βρίσκονταν « προ παθολογικού φαινομένου » ζητώντας την αντικατάστασή του ή τουλάχιστον την προσωπική παρέμβαση του Βενιζέλου. Δυστυχώς ο Βενιζέλος έκανε το λάθος να υπερασπιστεί τον παλαιό συνεργάτη του (ήταν μαζί στο Θέρισο) αποδίδοντας τις καταγγελίες στην ακρισία των στρατιωτικών και πολιτικών παραγόντων και στη ζηλοφθονία επίδοξων μνηστήρων του αξιώματος. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα της επιστολής του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου στον Βενιζέλο όταν αυτός ήταν αυτεξόριστος στη Γαλλία στην οποία προφητεύει την καταστροφή και του καταλογίζει δυο ευθύνες : «… αποστείλατε εις Μικράν Ασίαν ως Υπατον Αρμοστήν έναν τούτ’ αυτό παράφρονα και εγωιστήν , φλύαρον, απερ- ροφημένον εν τω αυτοθαυμασμώ και καταφρονούντα και υβρίζοντα και δέροντα και εξορίζοντα και φυλακίζοντα όλα τα υγιεί και σώφρονα στοιχεία του τόπου, διότι εν τω φρενοκομείω του βεβαίως δεν είχον τόπον , και εις το τέλος αποδώσαντα αυτούς τους αγλαούς καρπούς της τελείας του Μικρασιατικού Λαού καταστροφής, τους οποίους νυν θερίζομεν..»…«είχατε την ατυχήν και ένοχον εμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς …»

Η Στρατηγική Αναγνώριση (Δεκέμβριος 1920 )

Ο Κεμάλ για να επιτύχει ευνοϊκή τροποποίηση της Συνθήκης των Σεβρών άρχισε να συγκεντρώνει δυνάμεις ,εφόδια και υλι- κά και να οχυρώνει την Αγκυρα η οποία ήταν η έδρα της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης και είχε καθορισθεί ως νέα πρωτεύουσα. Παράλληλες ενέργειες έκανε και στους συγκοινωνιακούς κόμβους Δορυλαίου ( Εσκή Σεχίρ ) και Αφιόν Καρα Χισάρ για να αντιμετωπίσει τον Ελληνικό Στρατό . Ο νέος Αρχηγός Στρατιάς Αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας πέτυχε αφενός την έγκριση της Κυβερνήσεως για την εκτέλεση Επιθετικής Αναγνώρισης , με την οποία θα πετύχαινε εξακρίβωση της μαχητικής ικανότητας του Κεμαλικού Στρατού, αφετέρου την σταδιακή ενίσχυση των στρατιωτικών δυνάμεων, από 90.000 σε 220.000 άνδρες. Σημειώνεται οτι ως αντιπολίτευση ο Δημήτριος Ράλλης είχε απαιτήσει την αποστράτευση. Στις 24 Δεκεμβρίου / 6 Ιανουαρίου 1921 εκδηλώθηκε η Επιθετική Αναγνώριση στην κατεύθυνση Δορυλαίου ( Εσκή Σαχίρ) - Μποζ Εγιούκ – Ιν Εϋνού από το Γ΄ Σώμα Στρατού ( πρώην Σ. Σ Σμύρνης) και ( παραπλανητική ) επίθεση μικρού βάθους βορείως του Ουσάκ και μέχρι Μπανάζ και Σιβασλί (για να μη μπορέσει να μεταφέρει δυνάμεις ο εχθρός από το Αφιόν Καρα Χισάρ) από το Α΄ Σώμα Στρατού . Στις 29 Δεκεμβρίου / 11 Ιανουαρίου το Γ Σώμα Στρατού άρχισε να επιστρέφει στη Βάση εξορμήσεώς του. Το Α Σώμα Στρατού έφθασε χωρίς μάχη σε βάθος 10-30 χιλιομέτρων καθώς οι τούρκοι είχαν αντιληφθεί τον χαρακτήρα της ενέργειας και επέστρεψε στις 3/16 Ιανουαρίου. Ο Κεμάλ μόλις είδε την ανάσχεση του Α Σώματος Στρατού διέταξε τον διοικητή του Νοτίου Μετώπου Ρεφέτ Μπέη να συντρίψει τον υποστηρικτή του σουλτάνου Ετέμ Μπέη όπως και έγινε . Κατά την στρατηγική αναγνώριση βασικά ελληνικά σφάλματα υπήρξαν η μη χρησιμοποίηση της κατεύθυνσης Ουσάκ - Κιουτάχειας , που θα ενίσχυε τον Ετέμ Μπέη κατά του Κεμάλ , η μη τήρηση μυστικότητας κατά την προετοιμασία και η ακινησία του Α Σώματος Στρατού, που εξασφάλισε ελευθερία κινήσεων στους τούρκους για την μετάγγιση δυνάμεων μετατρέποντας μια σίγουρη νίκη στο Ιν Εϋνού σε «επικοινωνιακή» ήττα.

Αυτή υπήρξε σε γενικές γραμμές η πρώτη περίοδος της Ελληνικής Εκστρατείας στην Μικράν Ασίαν ( χωρίς τις επι- χειρήσεις του Μαρτίου 1921 που την τερμάτισαν ) , η οποία είχε όλες τις δυνατότητες να ολοκληρώσει την αποστολή της . Αλλά προσέκρουσε στους ενδοσυμμαχικούς ανταγωνισμούς , ιδιαίτερα στις γαλλικές και ιταλικές επιδιώξεις ,που πέρα από κάθε ήθος ενίσχυσαν παρασκηνιακά τους αντιπάλους ( στη παρούσα φάση επιτρέποντάς τους την διαρπαγή του μερικώς παραδοθέντος οπλισμού και τη διατήρηση στην ενέργεια πέντε με έξι Μεραρχιών στο μέτωπο του Καυκάσου) , την μείωσαν ηθικά καταλογίζοντάς της ευθύνες για τα επεισόδια της απόβασης στη Σμύρνη και την περιόρισαν με ασφυκτικές γραμμές ενεργειών ( γραμμή Μιλν ) απαγορεύοντάς της το αυτονόητο της καταδίωξης . Το αποτέλεσμα ήταν ο Ελληνικός Στρατός να χάσει τα πλεονεκτήματα που είχε για να συντρίψει τις ακόμα ανοργάνωτες κεμαλικές δυνάμεις (όπως είχε συμβεί στην αντίστοιχη περίπτωση του κινήματος του Τζαφέρ Ταγιάρ στη Θράκη ) και με αυτό τον τρόπο να υποχρεώσει την διπλωματικά απομονωμένη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας και τον ακόμα αμφισβητούμενο Κεμάλ σε συνθηκολόγηση.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου